Pháp Cú [03-04]: Oan Trái và Hận Thù

Khemārāma tổng hợp và tóm tắt

*Tích truyện pháp cú:
Kệ pháp cú được thuyết tại Jetavana, đề cập đến trường lão Tissa.

(*) Tỳ-khưu Tissa không tôn kính chư Tăng:
Trưởng lão Tissa vốn dòng hoàng tộc, xuất gia nhập đạo lúc tuổi đã cao niên, nhằm thời kỳ Phật giáo hưng thịnh, được nhiều lợi lộc, Trưỡng lão thọ dụng đầy đủ, thân thể phì mỹ đẫy đà. Trưởng lão ưa đắp y giặt giũ dằn nếp thật sạch sẽ thẳng thớm, lại thích ngồi chễm chệ trong phòng nhóm Tăng hội ngay giữa chánh điện. Rồi nhiều Tỳ-khưu phương xa về đảnh lễ đức Thế Tôn, thấy trưởng lão ngồi như vậy thì tưởng đây là một vị niên cao lạp trưởng, bèn đến đảnh lễ, hầu hạ, đấm bóp, v.v… Trưởng lão làm thinh nhận lời nhưng đến khi được hỏi về hạ lạp thì lại nói mình chưa có hạ nào hết tại vì chỉ mới xuất gia. Vị sư trẻ phát nói nặng lời rằng: -- “Nầy ông sư già mất dạy, cống cao ngã mạn, không biết tự lượng, ông trông thấy các Ngài Đại đức trong nhóm đây mà không chào hỏi theo pháp. Các Ngài ngỡ ông cao hạ nên xin phục dịch ông, ông cũng làm thinh, đã vậy mà còn trân tráo, không tỏ ra vẻ gì là biết ăn năn hối ngộ”.
Trưởng lão Tissa khí phách hãy còn hiên ngang, bị người chạm đến lòng tự tôn tự đại của dòng Sát Đế Lỵ (Khattiya vua chúa) bèn hỏi ngay lại rằng:
-- Các ông đến đây tìm ai?
-- Chúng tôi về thỉnh an Đức Tôn Sư.
-- Vậy mà đối với ta, các ông lại hỏi lẫn nhau “Ông đó là ai?” phải không? Ta sẽ nhổ tận gốc dòng họ các ông cả thảy bây giờ.

(*)Tỳ-khưu Tissa đi kể khổ với đức Thế Tôn khi bị các Tỳ-khưu khác nhiếc mắng:
Nói rồi, Trưởng lão Tissa vừa khóc mếu máo vừa đi tìm Đức Bổn Sư, trong tâm
uất ức sầu khổ lắm, tâu rằng mình đã bị các Tỳ-khưu khác nhiếc mắng. Khi đức Thế Tôn hỏi rằng Tissa có thực hành các phận sự như đón tiếp, xin rước bát, xách phụ đồ đạc, xin hầu hạ dâng nước, v.v… với các Tỳ-khưu khách hay không thì Tissa trả lời rằng mình chẳng làm gì cả. Đức Thế Tôn dạy: -- “Nầy Tissa! Đối với những Tỳ khưu lớn hạ, ông có bổn phận phải làm tất cả các việc trên đây, bởi vì ông sư nào không giữ những phép hành ấy, thì không được quyền ngồi giữa chánh điện, vậy thì chính ông có lỗi, ông hãy xin sám hối với các vị Tỳ-khưu nầy.” Tuy nhiên, Tỳ-khưu Tissa vẫn không chịu sám hối. Thấy vậy, các Tỳ-khưu bạch rằng đây quả thực là một ông sư cứng đầu, khó dạy. Đức Thế Tôn dạy: “Nầy các Tỳ khưu, đây không phải là lần đầu tiên đâu. Trong tiền kiếp ông ta cũng đã tỏ ra ương ngạnh như vậy rồi”. Nói rồi, Đức Phật dạy câu chuyện quá khứ.

(*) Câu chuyện tiền thân của Tỳ-khưu Tissa:
— Đạo sĩ Davila và đạo sĩ Nārada từ Tuyết Sơn:
Dưới triều Quốc vương Bārāṇasī, trị vì thành Bāraṇasī (Ba La Nại), có
ông Đạo sĩ tên là Devila, sau tám tháng cần tu khổ hạnh trong miền núi Himalaya (Hy
Mã Lạp sơn), đạo sĩ muốn về thành để an cư trong bốn tháng mưa, để tiện bề kiếm
thức ăn có vị, mùi chua, mặn… Nghe theo lời mấy đứa trẻ con, đạo sĩ Devila đến ngụ tại trại đồ gốm, nơi các vị du sĩ cư ngụ. Đạo sĩ xăm xăm đến chỗ trại làm đồ gốm, đứng ngoài cửa nói vọng vào: -- “Xin gia chủ hoan hỷ cho bần đạo tá túc một đêm trong quí trại”. Chủ lò gốm đáp: -- “Chúng tôi không có làm đêm trong trại, trại rộng có thiếu chi chỗ trống. Ngài cứ tùy tiện vào đó ngủ nghỉ”. Đêm ấy, có đạo sĩ Nārada từ tuyết sơn đi đến, cả 2 vị đều cư ngụ một chỗ. Trước khi nằm xuống, đạo sĩ Nārada để ý ghi nhớ chỗ cửa ra vào và chỗ nằm của đạo sĩ Devila, không dè ông nầy không nằm ngay chỗ mình đã ngồi, mà lại đến nằm ngang cửa cái. Ban đêm, đạo sĩ Nārada đi ra, rủi đạp nhằm bính tóc của đạo sĩ Devila, ông ta liền mắng: -- “Đồ giả tu, Ngươi từ rừng rú về đây để đạp tóc ta phải không?”. Đạo sĩ Nārada nói mình không cố ý, sau đó đi luôn ra ngoài không lưu ý đến đạo sĩ Devila đang còn nằm khóc tức tưởi. Một lát sau, ông nầy nằm nói thầm một mình: “Nếu ta nằm nguyên chỗ cũ, hắn ta trở vào và đạp nhằm ta nữa”. Ông bèn nằm day đầu về phía dưới chân. Đến khi đạo sĩ Nārada trở vào, cũng tính thầm: “Lần trước ta đi phía nầy, đã đạp nhằm bính tóc của ông thầy, bây giờ ta đi vô phải tránh xuống phía dưới chân ông thầy mới được”. Như vậy, đạo sĩ Nārada lại đạp trúng gần cổ đạo sĩ Devila. – “Đồ giả tu! Lần trước đã đạp bính tóc của ta, lần nầy lại còn đạp lên cổ của ta nữa, ta sẽ nguyền rủa nhà ngươi cho mà coi”. Không đếm xỉa đến lời xin lỗi của đối phương, đạo sĩ Devila cất tiếng nguyền rủa rằng:

— Đạo sĩ Nārada vận cho thần thông cho mặt trời không mọc:
Đạo sĩ Nārada giải thích mình không cố ý và cũng nguyển rủa y chang vậy. Đạo sĩ Nārada vốn là một bậc thần thông quảng đại, có thể biết được bốn mươi
kiếp quá khứ, bốn mươi kiếp vị lai, cộng chung là tám mươi kiếp trái đất (kappa). Sau
khi nguyền rủa, đạo sĩ hỏi: “Ai sẽ mắc lời thề độc nầy?”, nhờ tịnh tâm quán xét đạo sĩ
thấy biết: “Ông nầy sẽ bị bể đầu”, nên động mối từ tâm muốn ra tay tế độ, bèn dùng
thần lực ếm không cho mặt trời mọc lên. Dân chúng không thấy mặt trời mọc bèn đến tâu vua giải quyết, vua thân hành ngự giá đến trại đồ gốm, đảnh lễ đạo sĩ Nārada xong và được nghe toàn bộ câu chuyện và khi được hỏi, ngài đạo sĩ Nārada nói chỉ có một cách để đạo sĩ Devila không bị toác đầu làm 7 mảnh đó là ông ta hãy sám hối đạo sĩ Nārada. Dầu nghe lời hăm dọa như thế, đạo sĩ Devila cũng nhứt quyết không chịu sám
hối. Nói rồi, đức vua truyền lịnh cho thị vệ nắm tay, nắm chân, nắm lưng, nắm cổ của
đạo sĩ Devila, đè ông ta xuống bắt phải mọp đầu dưới chân đạo sĩ Nārada. Đạo sĩ Nārada nói: “Thôi, thầy (ācariya) hãy bình thân, ta miễn lỗi cho thầy rồi đó”.
-- Tâu Đại Vương! Vì đạo huynh đây không tự mình chịu sám hối, xin Đại
Vương hãy ra lịnh đem ông ta đến một cái ao hồ, không xa độ thành, để hòn đất lên
đầu ông ta và bắt ông ta đứng dưới sâu ngập tới cổ.
Đức vua làm y như lời, rồi đạo sĩ Nārada dặn đạo sĩ Devila: -- “Bạch thầy! Tôi sẽ thị hiện thần thông, khiến cho mặt trời mọc lên, khi ấy thầy
lặn xuống dưới nước và trồi đầu lên ở một nơi khác và chạy đi luôn”.
— Nhận diện tiền thân:
“Nầy các Tỳ khưu, đức vua lúc bấy giờ là Ānanda, Devila nay là Tissa và
Nārada chính là Như Lai. Thưở xưa ông ta cũng tỏ ra bướng bỉnh, ương ngạnh như
thế đó”.
— Đức Phật giảng bài kệ:
Đức Bổn Sư quay qua dạy thêm Trưởng lão Tissa, đoạn Ngài kết luận rằng:
“Nầy Tissa, nếu Tỳ khưu nào cố chấp mãi trong tâm như vậy: “Ông đó nhiếc
mắng tôi, ông đó đánh đập tôi, ông đó áp chế tôi, thì Tỳ khưu đó sẽ không nguôi
ngoai được mối căm thù, hờn giận. Nhưng nếu tỳ khưu ấy không cố chấp niệm ấy
trong tâm thì tự khắc nổi căm thù oán hận sẽ nguôi ngoai”. Rồi đức Thế Tôn nói lên bài kệ:

“Akkocchi maṃ avadhi maṃ,

Ajini maṃ ahāsi me;

Ye ca taṃ upanayhanti,

Veraṃ tesaṃ na sammati”.

“Akkocchi maṃ avadhi maṃ,

Ajini maṃ ahāsi me;

Ye ca taṃ nūpanayhanti,

Veraṃ tesūpasammatīti”.